CEBELAVİ SOKAĞININ ÇOCUKLARI: NECİP MAHFUZ’UN ÖLÜM FERMANINI YAZDIRAN ROMAN 

Necip Mahfuz’la (1911-2006) 2022 yılının Ocak ayında İskenderiye Kütüphanesi’nde karşılaştım. The Harafish isimli kitabı dünyanın en meşhur kütüphanesinin çıkışındaki kitabevinde önüme çıktı.  Merak ettim ve aldım. Kitapla aynı adı taşıyan mahallede yaşayan Nagi ailesinin nesiller boyu hikayesini anlattığı bu roman beni çok etkiledi.  

Benim anlatacağım romanı Cebelavi Sokağı’nın Çocukları, yazarın en tartışmalı romanıdır. Orijinal ismi “Awlad haratini- Bizim mahallenin çocukları” olarak çevrilebilecekken Cebelavi isimli zengin kişinin konağı ve onun çocukları etrafında dönen hikâyeyi bu isimle çevirmeyi uygun görmüşler.  

Roman, ilk olarak 1959’da Al-Ahram gazetesinde tefrika halinde yayınlanmasıyla dini otoritelerden tepki almış, dönemin Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdülnasır’ın müdahalesiyle tefrikası durdurulmuştur. Üstelik Mısır’da basılması da yasaklanmıştır. İlk basımı 1967’de Lübnan’da yapılır.  

 “Kör Şeyh” olarak da bilinen Ömer Abdülrahman isimli terör örgütü lideri, Necip Mahfuz’un bu roman yüzünden nedamet getirmezse öldürülmesi için fetva vermiştir. Kahire doğumlu yazar 1988 yılında Miramar isimli romanıyla Nobel Edebiyat ödülüne layık görülmüştür. Abdülrahman, Mahfuz’un Nobel ödülü almasından sonra kitabın popülerliği artınca “Mahfuz bu kitabı yazdığında cezası verilseydi, Salman Rüşdi o sınırı geçemezdi.” cümlesini de sarf etmiştir.  

Gelgelelim Necip Mahfuz, başına bu kadar işler açan romanında acaba ne anlatmaktadır? 

Cebelavi isimli zengin bir adam vakfının idaresini en büyük oğlu İdris’in yerine, köle bir kadınla olan ikinci evliliğinden olma oğlu Edhem’e verir. İdris Edhem’i hakir gördüğü için buna çok sinirlenip babasına isyan edince babası tarafından konaktan kovulur. Edhem ve karısı Umayma, İdris tarafından kandırılırlar ve Cebelavi’nin kilit altında tuttuğu vasiyetine bakmaya çalışırlarken yakalanırlar. Onlar da Cebelavi tarafından konaktan kovulurlar. Çölde fakir bir hayat sürmeye başlayan Edhem ve Umayma’nın Kadri ve Hümam isimli ikiz erkek çocukları olur. Büyüyüp delikanlı olduklarında aralarındaki husumet yüzünden Kadri Hümam’ı öldürür.  

İdris’in İblis’i, Edhem’in Adem’i, Kadri ve Hümam’ın Kabil ve Habil’i temsil ettiği iddia edilen romanda babaları olan Cebelavi’nin kimi/neyi temsil ettiğini söylememize gerek yok herhalde. Roman, Cebelavi’nin konağının bulunduğu sokağın genişleyerek mahalle oluşuyla beraber burayı yönetecek çocuklarının çocukları olan Cebel, Rıfat, Kasım ve Arif’in hikâyeleriyle devam eder.  

Necip Mahfuz, Abdülrahman tarafından hedef gösterildikten sonra 1994’te Kahire’deki evinin dışında bıçaklı saldırıya uğramış ve yaralı olarak kurtulmuştur. Roman, yazarın 2006’daki vefatından dört ay sonra Mısır’da yayınlanmış ve en çok satanlar listesine girmiştir.  

Hikâyeden bir alıntı ile romanın sadece yazıldığı zamana, ülkeye ya da kavme değil tüm zamanlara tüm ülkelere tüm kavimlere ait olduğu hissiyle okunduğunu belirtelim. 

Edhem: “Sen gururundan dolayı kovuldun.” 

İdris: “Sen de zayıflığından dolayı kovuldun, o konakta güçlü olana da zayıf olana da yer yok! Baban nasıl bir diktatörmüş gördün mü? Kendisi dışında hiç kimsenin güçlü veya zayıf olmasına izin vermiyor. O kadar güçlü ki kendisine en yakın olanları mahvediyor, öte yandan o kadar zayıf ki senin annen gibi bir kadınla evleniyor!”